20 listopada obchodzimy Ogólnopolski Dzień Praw Dziecka – święto ustanowione przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 2014 r., z inicjatywy Rzecznika Praw Dziecka. Z tej okazji zapraszamy do lektury artykułu naszego psychologa, Aleksandry Powroźnik, dotyczącego znaczenia granic w wychowywaniu.

„Granice w wychowywaniu”

„Nie ma dzieci – są ludzie” jak pisał Janusz Korczak, lekarz, pedagog, publicysta, działacz społeczny i teoretyk wychowania. Każdy z nas był kiedyś dzieckiem. Dziecko, podobnie jak dorosły posiada pewne prawa i wolności. Za źródło tych praw jest uznawana godność człowieka. Z godnością człowieka wiążą się wolność i równość. Są one podstawą wszystkich praw człowieka. Człowiek posiada wolną wolę i samodzielnie może podejmować decyzje (uczy się tego na określonych etapach rozwoju). Świadomie ponosi odpowiedzialność za podjęte decyzje. Równość natomiast odnosi się do tego, że każdy człowiek, także dzieci - posiadają takie same prawa i powinni być traktowani bez dyskryminacji.

W tym artykule chciałabym skupić się na psychologicznych aspektach tego święta i wolności dziecka, jako istoty ludzkiej. Istnieje powszechne przekonanie, ze z prawami nieodłączne są obowiązki. Wszystkie prawa człowieka, w tym dziecka są bezwarunkowe. Warto pamiętać i uwrażliwiać dzieci na poszanowanie praw innych osób. W dzisiejszych czasach dużo słyszymy o prawach człowieka i wolności, jednak nie możemy zapominać o granicach. Coles R. pisał: „Rodzice chyba zapomnieli, iż ich dzieci bardziej, niż czegokolwiek innego potrzebują takich zasad życia, które jasno określają, co jest dobre, a co złe”. Zgodnie z Cloudem i Townsendem: większość z nas zmaga się ze sprawami, związanymi z granicami, świadomie lub nieświadomie.

Czym są granice? O czym nas informują? Co może się zdarzyć, gdy przekroczymy granice? Co się dzieje, gdy naruszymy granice, np. państwa? Co dzieje się, gdybyśmy zlikwidowali granice?

Granica państwa informuje nas, że za nią zaczyna się inne terytorium, gdzie mogą obowiązywać inne przepisy, zwyczaje, tradycje i język. Gdy przekraczam granicę, (za zgodą, porozumieniem) muszę dostosować się do określonych zasad. Gdy nie przestrzegam zasad, narażam się na konsekwencje. Dookoła nas także zauważamy granice, którymi są płoty, żywopłoty, tablice, szlabany. Oznaczają one to samo: „tu zaczyna się moja własność”. To właściciel odpowiada za to, co dzieje się na jego terenie. Granice informują nas gdzie jest „JA” a gdzie zaczyna się ktoś inny. Mają na celu budowanie poczucia własności i odpowiedzialności za to, co odnosi się do JA.

Podstawą wolności jest świadomość – tego, co moje, za co JA jestem odpowiedzialny. Jasne granice JA sprzyjają właściwym relacjom społecznym, międzyludzkim.

Dlaczego granice są ważne w relacjach rodzinnych? Zdaniem Woititz'a. w zdrowych rodzinach granice prywatności są szanowane, natomiast ograniczenia są rozsądne i czytelne. W niezdrowych rodzinach panuje chaos i skrajna surowość. Ustanawianie ograniczeń oraz pilnowanie ich przestrzegania to zadanie dla rodziców dzieci. Dzieci nieustannie próbują przekraczać granice. To naturalne w toku ich rozwoju. Oddaje to metafora dziecka jako wody w rzece. Jeśli rzeka nie ma brzegów (granic) rozleje się i popłynie wszędzie. Dziecko jako rozlewisko nie ma tożsamości, jest nieskuteczne w swoich działaniach. Dziecko, które ma wyznaczane granice posiada swoją tożsamość. Granice i ich znajomość w dorosłości umożliwia decydowanie o sobie i dokonywanie wyborów z szacunkiem do innych osób. Zasady nadają życiu jasną strukturę, zapewniają poczucie bezpieczeństwa, odpowiednie relacje międzyludzkie, uczą odróżniać, co jest dobre, a co złe. Zarówno brak zasad, jak i nadmiar i sztywność -nie są optymalne. Brak zasad oznacza chaos, zamieszanie. Zbyt sztywne zasady natomiast powodują cierpienie zarówno dziecka, jak i dorosłego, ponieważ budują lęk i bunt u dziecka (Ginott). W ustalaniu zasad trzeba zacząć od siebie – jakie Ty masz granice, jako osoba dorosła? Nie można niczym rządzić, jak twierdził Kardynał Wyszyński – jeśli człowiek nie nauczy się rządzić samym sobą.

Drogi rodzicu, pamiętaj, prawa są bardzo ważne. Granice w wychowywaniu także. Wykształcenie zdrowych, mocnych i elastycznych granic powinno być celem wychowania każdego z nas, gdyż „Najlepszym miejscem pod słońcem jest dom, w którym każda osoba rozumie nieodzowność praw, przekonań i wartości” (G. MacDonald).

Opracowała: Psycholog Aleksandra Powroźnik

Literatura:

Nelsen „Pozytywna dyscyplina”

Faber, Mazlish „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły”

Anna Dąbrowska, Dariusz Grzemny, Elżbieta Kielak, Elżbieta Krawczyk, Natalia Pamuła, Piotr Skrzypczak, Hanna Zielińska, Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi - pakiet materiałów edukacji praw człowieka, Amnesty International, Warszawa 2017. https://amnesty.org.pl/wp-content/uploads/2016/07/

Wszyscy-ludzie-rodza-sie-wolni-i-rowni-pakiet-materialowedukacji-praw-czlowieka.pdf

Janusz Korczak, Prawo dziecka do szacunku, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, Warszawa 2012. http://brpd.gov.pl/sites/default/files/prawo_dziecka_do_szacunku.pdf

Ja mam prawo, ty masz prawo, on/ona ma prawo... Wprowadzenie do praw dziecka. https://rm.coe.int/168047358e

Prawa dziecka – Rzecznik Praw Dziecka (brpd.gov.pl)

Pakiet-Dzien-Praw-Dziecka.pdf (ekokalendarz.pl)